Geschreven door Robin Boers, Sean Ham, Kevin Steenbergen en Tuur Geevers
Je hoort de laatste tijd, zeker in de nasleep van de coronacrisis en Amerikaanse verkiezingen, veel over nepnieuws in de media. Maar wat is nepnieuws nou precies? Hoe werkt het en hoe kunnen we de verspreiding ervan voorkomen?
Om deze vraag te beantwoorden zullen we verschillende aspecten van nepnieuws nauwkeuriger bestuderen in de hoofdstukken 1 tot en met 4, en daarmee verschillende deelvragen beantwoorden. In hoofdstuk 1 bekijken we verschillende definities van nepnieuws om te kijken wat het nou precies is, om de deelvraag “Wat is nepnieuws?” te beantwoorden.
Hierdoor hebben we een basis waar we de rest van de hoofdstukken op kunnen voortbouwen. Daarvoor kijken we naar verschillende definities van nepnieuws. Daarnaast bespreken we ook verschillende andere concepten die verwant zijn aan nepnieuws, en bepalen we of ze wel of niet binnen onze definitie vallen.
In hoofdstuk 2 leggen we uit hoe onze psychologie tegen ons gebruikt wordt om ons te overtuigen dat nepnieuws echt is. Hiermee beantwoorden we de deelvraag “Hoe worden psychologische trucs toegepast om nepnieuws overtuigend te maken?”. We gaan in op verschillende trucs zoals confirmation bias, myside bias, en negativity/positivity bias, om een diepere blik te werpen op hoe nepnieuws precies werkt. Ook laten we zien hoe onzorgvuldig denken kan leiden tot verkeerde conclusies en hoe onbewuste credibility boosters ervoor zorgen dat we ervan uit gaan dat een bron betrouwbaar is, terwijl die dat helemaal niet is.
Daarna onderzoeken we in hoofdstuk 3 verschillende redenen waarom mensen (on)bewust nepnieuws delen, zodat we de deelvraag “Waarom maken en delen mensen nepnieuws?” kunnen beantwoorden. We laten hiermee de motivaties voor het verspreiden van nepnieuws zien, zodat we beter inzicht krijgen in het nepnieuws zelf. We bespreken nepnieuws hoe met politieke doeleinden wordt verspreid, dat nepnieuws als een vorm van roddelen gezien kan worden, en dat nepnieuws soms ontstaat uit een uit de hand gelopen grap. Ook benadrukken we dat nepnieuws goed betaalt, waardoor het voor de makers en platforms erg lucratief kan zijn.
Tot slot bespreken we in hoofdstuk 4 manieren om de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Daarmee beantwoorden we onze vierde en laatste deelvraag “Hoe kunnen we de verspreiding van nepnieuws verhinderen?”. We kijken naar hoe je nepnieuws kan herkennen, en verschillende technieken voor hoe we de verspreiding kunnen beperken, zodat we kunnen afwegen wat we het beste tegen nepnieuws kunnen doen. En als laatste bespreken we hoe mediawijsheid in het onderwijs hierin een rol kan spelen.
Dit is geschreven door Robin Boers, Sean Ham, Kevin Steenbergen en Tuur Geevers uit 4A2 voor een schrijfopdracht voor het vak NLT met het onderwerp “De technologie achter nepnieuws”. We hebben dit onderwerp gekozen omdat het ons interessant leek te leren waarom nepnieuws zo overtuigend kan zijn, waarom het zich zo snel verspreidt en hoe we preventieve maatregelen kunnen treffen om verspreiding te voorkomen.
Laten we beginnen met vaststellen wat nepnieuws is en wat eronder valt. De term is namelijk helemaal niet zo oppervlakkig als wat je misschien denkt, ook zijn er veel wetenschappers die hun eigen definities bedacht hebben en die niet in overeenstemming komen met andere definities. Gelfert (2018) concludeert in zijn onderzoek dat hij nepnieuws zou definiëren als:’Fake news is the deliberate presentation of (typically) false or misleading claims as news, where the claims are misleading by design.’ Of zoals in het Nederlands vertaald: Nepnieuws is de opzettelijke presentatie van (meestal) valse of misleidende beweringen als nieuws, waarbij de beweringen misleidend zijn door opzet. Er zijn een paar belangrijke details in deze definitie. Het zegt namelijk ‘met opzettende’, en dit is ook heel belangrijk. Namelijk heeft bijna alles wel een klein mini-foutje, maar dat betekent niet gelijk dat het nepnieuws is. Het is alleen nepnieuws als de auteur ervan ook echt wist dat het niet klopte en het juist daarom gepubliceerd heeft. Het nepnieuws moet ook gepresenteerd zijn als echt nieuws. Een cynisch grapje van een youtube-kanaal telt dus niet mee.
Je moet goed letten op ‘vals of misleidende uitspraken’. Het meest voorkomende nepnieuws is helemaal zelf verzonnen, maar vooral meer schadelijk nepnieuws verdraait de feiten heel handig alsof ze totaal wat anders betekenen dan ze werkelijk doen. Zie figuur 1, zoals je ziet is er een stijgende lijn van temperatuur tussen 1980 en 2015. Je kan ook zeggen dat de jaarlijkse gemiddelde afwijking in de temperatuur van 1990 ongeveer 0,4 °C is en in 2008 ook 0,4 °Cis. Dan kom je tot de conclusie dat klimaatverandering niet bestaat. Hoewel deze data zou kunnen kloppen , zijn ze misleidend gerepresenteerd waardoor je op een andere conclusie uitkomt. Dit soort nepnieuws is nog gevaarlijker omdat ze zeggen dat ze wetenschappelijk bewijs hebben en de meeste mensen toch niet de bronnen die de auteur gebruikt heeft bekijken.
Nu komen we op de grijze lijn waarin sommige experts vinden dat het wel nepnieuws is en andere weer niet.
Yellow journalism is een term die betekent dat het niet gelijk fout is, maar dat de titel van het nieuws heel erg overdreven of verdraaid is. Dit gebeurt om meer aandacht te trekken en als de hele nieuwsbron leest merk je gelijk dat de titel niet klopt. Dit is wel gevaarlijk omdat mensen soms alleen de titel lezen als ze op het internet aan het surfen zijn en denken dat het wel klopt. Dit kunnen ze doorvertellen waardoor het verspreid wordt. Bijvoorbeeld de titel is: `Vandaag zijn tientallen miljardairs omgekomen in een submarine die de Titanic zou bezoeken.’ terwijl er 5 miljardairs omgekomen zijn.
Het valt te discussiëren of het wel of niet nepnieuws is.
Pseudo-news is een term die onder nepnieuws valt. Het slaat op nepnieuws dat compleet verzonnen is en waar geen greintje waarheid in zit. Dit soort nepnieuws is vaak snel te herkennen, maar als iemand het gelooft, heeft het een groot effect want pseudo-news is vaak het meest extreme of bizarre nepnieuws. Bijvoorbeeld, iemand kan geschreven hebben dat Rusland een nucleaire aanval op de Verenigde Staten is gestart, maar in de realiteit klopt er niks van.
Dit is dus nepnieuws.
Hoax news is een goed voorbeeld van een concept waar discussie over is of het nepnieuws is. Hoax news is nieuws dat expres fout is als grap of als spot. Hierbij wordt niet gezegd dat het niet klopt dus je kan het beschouwen als nepnieuws, maar tegelijkertijd is vanuit de context vaak af te leiden dat het een grapje is. Een goed voorbeeld is de nieuwssite The Onion, die vaak satire gebruikt.
Persoonlijk vinden we het geen nepnieuws.
Propaganda is veruit het bekendste van de voorbeelden die ik genoemd heb. Propaganda is (betaald) nieuws dat gebruikt wordt om de publieke opinie van de menigte te veranderen. Dit is het meest serieus omdat het een heel grote impact kan hebben op het gezichtspunt van een heel groot aantal mensen. Of dit valt onder nepnieuws is te discussiëren want propaganda hoeft niet de feiten te verdraaien of te verzinnen. Het kan namelijk ook om meningen gaan en het hoeft niet om feiten te gaan. Dus het is soms wel en soms niet nepnieuws en het ligt aan het feit of het over meningen of feiten gaat. Bijvoorbeeld Rusland past op dit moment propaganda toe. Ze verbieden nieuws of informatie over de verschrikkingen van de oorlog zodat de bevolking niet gaat protesteren of het land verlaat.
Het verandert per scenario of het wel of geen nepnieuws is.
Nu weten we wel wat nepnieuws is, maar waarom denken mensen dat het echt nieuws is? Nepnieuws is in het algemeen tamelijk makkelijk om geloofwaardig te maken. De grote hoeveelheid ‘conspiracy theorists’, mensen die geloven in onjuiste feiten, zijn daar een duidelijk bewijs van. Ze geloven heilig in de grootste onzin. Mensen geloven het blijkbaar snel, maar hoe? Makers van nepnieuws gebruiken verschillende kleine technieken om hun nepnieuws echt te laten lijken. Allemaal psychologische trucjes om mensen te laten denken dat iets echt is. Maar wat zijn eigenlijk die trucjes?
De eerste manier is confirmation bias. Mensen hebben in het algemeen een voorkeur voor bepaalde kanten. Kattenliefhebbers kijken liever naar katten, hondenliefhebbers liever naar honden. Zo werkt het ook bij nepnieuws, de zogenaamde confirmation bias (Unravel Behaviour, 2022). Mensen geloven wat ze willen geloven. Ziet iemand die al sceptisch is over inentingen een artikel over dat inentingen slecht zijn, dan gaat diegene dat artikel meer geloven dan een artikel over positieve kanten van inentingen. Volgens Waytz (2017) zien mensen politieke en grootschalige sociale kwesties als meningen, op hetzelfde niveau als je favoriete ijssmaak of welke muziek je leuk vindt.
Dat laatste stuk van informatie brengt ons naar de volgende manier: myside bias. Mensen denken vaak dat kwesties met meerdere verschillende kanten maar één goede mogelijkheid hebben, en dat bepaalde gebeurtenissen alleen maar te verklaren zijn met hun mening. Mensen die geloven in klimaatverandering gaan bij een bosbrand zeggen dat het ligt aan de immense droogte door het versterkte broeikaseffect. Mensen die er niet in geloven, zeggen dat het gewoon hoort bij de natuur (Unravel Behaviour, 2022). Wetenschappers die ook echt de brand hebben onderzocht, waaronder klimatologen en vuur-wetenschappers, kunnen concluderen waardoor de brand waarschijnlijk is begonnen, maar zowel de mensen die geloven in klimaatverandering als de mensen die niet in klimaatverandering geloven weten eigenlijk niet zoveel over de brand waar ze over praten. De brand kon net zo goed door iets anders dan klimaatverandering of de natuur gestart worden, maar mensen bedenken gewoon hun eigen verklaringen.
Stel, je houdt enorm veel van dieren. Je ziet een video van vogels die doodvallen in de nabijheid van een 5G- toren. Dan zou je waarschijnlijk snel geloven dat zo’n toren slecht is voor wat je lief hebt. Dit is natuurlijk nep, maar door de rauwe emotie van het zien van doodvallende vogels zou je denken dat het waar is: waarom zou iemand erover liegen? Als je iets leuk vindt, dan geloof je vaker nieuws dat iets ‘slechts’ laat zien ten opzichte van jouw interesse (Sitskoorn, ND). Nepnieuwsmakers misbruiken zware emoties om mensen iets te laten geloven. Als er wordt ingespeeld op negatieve emoties van personen, ga je er sneller in geloven. Mensen willen niet geloven dat er mensen zijn die zouden liegen over zulk vreselijk nieuws. Dit heet negativity bias (Unravel Behaviour, 2022). Dit gebeurt ook bij positieve dingen: als iemand zegt dat Trump meer geld gaat geven aan minigolfspelers, dan gaan er meer minigolfspelers stemmen op Trump. Zij denken dan dat ze iets leuks eruit gaan krijgen, ook al is dat nep. Dit is een voorbeeld van positivity bias.
Als mensen nieuws bekijken, op welke manier dan ook, denken ze vaak niet goed na. Vaak zien we iets staan, en denken we dat dat wel waar moet zijn. Mensen hebben vaak geen zin om erover na te denken, want waarom zouden ze? Volgens Pennycook en Rand (2021) kan je dit soort nadenken vergelijken met een simpele rekenvraag. Stel, je wilt een honkbal en een honkbalknuppel kopen. De honkbal en honkbalknuppel kosten samen €1,10. De knuppel kost €1,00 meer dan de bal. Hoeveel kost de bal? Mensen denken vaak dat de bal €0,10 is, want €1,10 - €1,00 = €0,10. Die rekensom lijkt logisch vergeleken met de originele som als je het snel bekijkt. In feite is dit incorrect. De bal kost namelijk €0,05, want €0,05 + €1,05 = €1,10. Mensen kiezen en geloven dus wat het meest logisch lijkt zonder na te denken, wat dus ook bij nepnieuws gebeurt.
Nu, de geheime trucjes liggen niet alleen in het ingaan op de mening of het logisch denken van de lezer. Er zijn ook kleine technieken die het nieuws waar laten lijken door middel van hoe het is geschreven. Een paar manieren volgens Unravel Behaviour (2022) zijn:
In 2018 lazen 68% van Amerikanen hun nieuws via social media (Shearer & Matsa, 2018). Veruit het populairst was Facebook, gevolgd door Twitter en Reddit. Het is dus ook niet verbazingwekkend dat het meeste nepnieuws ook via social media verspreid wordt. Hopp et al. (2020) laten aan de hand van een studie van Mourão en Robertsons (2019) zien dat nepnieuws artikelen vooral via Facebook en Twitter gedeeld werden. Maar waarom verspreiden mensen eigenlijk nepnieuws?
Allereerst zijn er mensen die nepnieuws maken voor politieke doeleinden. Denk bijvoorbeeld aan het beïnvloeden van verkiezingen, zoals bij de Amerikaanse verkiezingen van 2016 (Baccarella et al., 2018) en het Brexit referendum in Groot-Brittanië. Deze vorm van nepnieuws verspreidt zich snel over social media omdat mensen het re-sharen. We hebben een aantal redenen gevonden waarom mensen dit zouden doen.
Soms is het zo dat mensen dit soort informatie re-sharen omdat ze niet beter weten, bijvoorbeeld omdat ze hun bronnen niet goed factchecken of omdat ze goede of betrouwbare bronnen verkeerd interpreteren en daardoor verkeerde conclusies trekken.
Een andere reden dat mensen politiek nepnieuws delen is omdat ze de mainstream media niet vertrouwen en daarom “alternatieve” nieuwsvormen zoeken. Hopp et al. (2020) concludeerden dat er een omgekeerd verband is tussen het vertrouwen in de mainstream media en de hoeveelheid counter-media (nepnieuws) dat door een individu gedeeld wordt.
Tot slot re-sharen mensen vaak nepnieuws dat met een politiek motief gemaakt is omdat het overeenkomt met hun wereldbeeld (een vorm van confirmation bias) of hun mening en/of politieke standpunt (een vorm van ideologische bias). Ze proberen dan andere mensen te overtuigen van hun wereldbeeld (Cegarra-Navarro et al., 2021). Daarnaast kunnen ze geloven dat het goed is voor hun reputatie of sociale status (Hopp et al., 2020).
Er zijn wetenschappers die het delen van nepnieuws als een vorm van roddelen zien, omdat er veel parallellen te leggen zijn tussen roddelen en het delen van sensationele posts op social media.
Social media platforms hebben algoritmes gemaakt die bepalen welke posts worden aanbevolen aan een gebruiker. Deze algoritmes zijn zo geprogrammeerd dat gebruikers posts te zien krijgen van mensen die op ze lijken; als ze bijvoorbeeld dezelfde interesses of mening hebben. Het effect hiervan is dat de gebruiker in zijn tijdlijn vooral posts ziet van gelijkgestemden die ongeveer hetzelfde gedachtegoed als hij hebben. Daardoor is er geen tegengeluid meer. Dit is vergelijkbaar met een situatie waarin geroddeld wordt; dan zijn de doelwitten van de roddels ook afwezig.
Daarnaast wordt het plaatsen van sensationele posts gestimuleerd omdat deze meer engagement krijgen, zoals likes en comments, en daardoor beter presteren (Bourbon, 2021). Ook blijkt uit onderzoek dat mensen posts die hun wereldbeeld bevestigen meer likes en comments geven (Hopp et al., 2020). Volgens Bourbon (2021) kan engagement zoals likes en comments gezien worden als een soort sociaal signaal: “ik ben het met je eens”. Onder andere daardoor geeft het plaatsen van sensationele posts (waaronder nepnieuws) dus sociale status. Dit is vergelijkbaar met de sociale functie van roddelen, waarbij iemand bondgenoten binnen een groep creëert.
Tot slot is de gebruiker online vaak anoniem, waardoor er maar weinig consequenties zijn voor wat hij allemaal zegt. Dit zorgt ervoor dat de nadelen die normaal bij roddelen kan ondervonden kunnen worden, zoals een slechte reputatie of dat anderen hem niet meer vertrouwen, niet meer van toepassing zijn (Bourbon, 2021).
Al deze factoren samen zorgen ervoor dat social media de ideale omgeving is voor het verspreiden van roddels. Net als bij roddels heeft nepnieuws ook (voor de persoon die het deelt) geen waarde als informatie, alleen maar sociale waarde: het doet er niet toe of het klopt, als het maar goed voor zijn/haar sociale status is.
Nepnieuws wordt echter niet altijd met bewust kwade intenties verspreid. In sommige gevallen begint nepnieuws ook als een grap. Cegarra-Navarro et al. (2021) noemen dit “good counter-knowledge”: feitelijk incorrecte informatie die niet met slechte intenties gemaakt is.
Cegarra-Navarro et al. (2021) refereren aan een andere studie (Cegarra-Navarro et al., 2014) waarin de conclusie wordt getrokken dat counter-knowledge inherent niet slecht is: het is alleen maar incorrecte informatie. Het zijn vervolgens de individuen die het verspreiden die deze (incorrecte) informatie voor goed (bijv. parodieën of satire) of voor slecht (bijv. nepnieuws) kunnen inzetten.
Een voorbeeld van deze vorm van “good counter-knowledge” zijn parodieën. Mensen delen die ook vaak omdat ze het grappig vinden. Helaas kunnen dat soort grapjes uit de hand lopen omdat mensen het echt gaan geloven. Dit soort informatie kan dan ook verkeerd geïnterpreteerd worden als “feit” en verder verspreid worden (Cegarra-Navarro et al., 2021). Daardoor kan een onschuldige grap veranderen in wat praktisch nepnieuws is.
Al deze zaken worden verbonden door één gemeenschappelijke factor: de posts zijn vaak sensationeel. Mensen houden nou eenmaal van het lezen van sensationele posts, en het gevoel dat ze iets weten dat ze niet horen te weten. Hierdoor krijgen dat soort posts meer aandacht: er zullen meer mensen op klikken en meer mensen zullen de posts re-sharen.
En dat betaalt nou eenmaal goed. Aan de ene kant natuurlijk voor de platforms, die op je aandacht uit zijn. Als jij meer tijd op de app besteedt, kunnen ze meer advertenties verkopen. En sensationele posts zoals nepnieuws zijn nou eenmaal heel goed in het vinden en behouden van iemands aandacht (Zeldman, 2019). Daarom zijn hun algoritmes zo geprogrammeerd dat sensationele posts het heel goed doen. Helaas kan een algoritme niet zien of het om een celebrity-schandaal of nepnieuws gaat. In andere woorden: een algoritme weet niet wat wel of niet waar is. Het resultaat: nepnieuws verspreidt zich 6x zo snel als regulier nieuws.
Aan de andere kant is het voor de schrijvers van nepnieuws ook heel erg lucratief. Volgens een nieuwsartikel van Ohlheiser (2016) kan het schrijven van aantrekkelijk nepnieuws wel tot 10.000 dollar per maand opbrengen.
In conclusie wordt nepnieuws vooral gedeeld via social media. Mensen kunnen dit doen met verschillende motieven: politieke doeleinden zoals het beïnvloeden van verkiezingen, nepnieuws als een vorm van roddel, het maken en delen van grappen zoals parodieën of het met opzet schrijven van nepnieuws omdat het goed betaalt. Voor platformen is het promoten van nepnieuws erg voordelig omdat ze daardoor de aandacht van een gebruiker langer vasthouden en dus meer advertenties kunnen verkopen.
Met alle informatie uit de voorgaande hoofdstukken zou het best eenvoudig moeten zijn om niet in nepnieuws te trappen, toch? Echter is dit niet zo, nepnieuws is een nieuw fenomeen dat zich ineens in de net nieuwe online wereld voordoet. Hierdoor is het redelijk eenvoudig om het snel en in grote mate te verspreiden. Het probleem van deze mate aan het nieuwe nepnieuws is dat niemand er nog echt veel van weet, hierdoor komt het best vaak voor dat nepnieuws voor echt nieuws wordt aangenomen en dat er allemaal valse informatie in het leven wordt geroepen. Dus hoe kunnen we ervoor zorgen dat nepnieuws beter te herkennen is zodat we er niet meer intrappen? Hoe kunnen we de verspreiding van nepnieuws tegengaan?
Het onderscheiden van nepnieuws en echt nieuws is erg moeilijk, vooral omdat er steeds meer nepnieuws komt. Ook is het extra moeilijk omdat nepnieuws zich blijft ontwikkelen, er komen steeds nieuwe manieren om nepnieuws te maken en het lijkt steeds meer op echt nieuws. Daarom is het belangrijk om niet alleen naar de tekst te kijken, maar naar het hele plaatje. Zo kun je naar deze punten kijken en je de volgende dingen afvragen om nepnieuws te kunnen spotten:
Nepnieuws kan erg misleidend zijn en grote gevolgen hebben, daardoor zou het optimaal zijn om het verspreiden van nepnieuws helemaal tegen te gaan. Veel mensen verspreiden zonder dat ze het weten nepnieuws, soms weten ze het wel maar denken ze dat het geen kwaad kan. Zo bleek uit een onderzoek van Barthel (2016) dat 16% van de deelnemers weleens nepnieuws heeft gedeeld en er pas later achter kwam dat het totaal verzonnen was.
Om de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan zijn er verschillende mogelijke oplossingen, die momenteel worden overwogen of actief toegepast. We zullen ze kort bespreken en hun voor- en nadelen benoemen:
Platforms kunnen algoritmes inzetten om de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Dit is echter erg moeilijk om ook echt in de praktijk te gebruiken aangezien het zelfs voor computers erg lastig is om nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws. Een computer weet namelijk niet wat de waarheid is en niet. Echter kan en wordt technologie op een andere manier ingezet voor het tegengaan van nepnieuws. Computers zijn namelijk wel erg goed in het herkennen van patronen, je zou een computer dus kunnen trainen om de kenmerken van nepnieuws te herkennen. Daarnaast zijn de recente ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie veelbelovend, wat ervoor zou kunnen zorgen dat computers steeds beter worden in het tegengaan van nepnieuws.
De meeste platformen hebben al een mechanisme waardoor de site een soort waarschuwing geeft of manier om misleidende teksten te rapporteren. Wat platformen nog anders zouden kunnen doen is hun algoritmes anders programmeren zodat sensationele teksten minder aandacht krijgen.
In sommige landen zijn er al wetten waardoor nepnieuws en het verspreiden ervan verboden is, met als straf een boete. Het nadeel hiervan is wel dat je iemand pas kan straffen nadat het nepnieuws al verspreid is, de schade is dan al gedaan. Daarnaast is het een mogelijkheid dat de overheid eerst alles controleert voordat de teksten het internet op gaan, wat ook wel moderatie wordt genoemd. Het modereren is echter niet de juiste oplossing, aangezien dit erg lijkt op censuur, omdat de overheid dan alle macht heeft om te bepalen wat er wel en niet op het internet komt. Dit zou sowieso nooit gaan gebeuren omdat het om belachelijk veel data gaat en het onmogelijk is om dat allemaal te controleren. Wat de overheid wel zou kunnen doen is het verbieden van aandacht-gebaseerde algoritmes. Deze algoritmes stimuleren namelijk de verspreiding van nepnieuws. Helaas hebben sociale media bedrijven erg veel macht, dus zal dat soort wetgeving er niet makkelijk doorheen komen.
Voor het herkennen en tegengaan van nepnieuws zou dus eigenlijk een andere oplossing gevonden moeten worden, aangezien de mogelijke oplossingen die hierboven besproken zijn niet goed genoeg in de praktijk zouden werken. Een mogelijke oplossing is om les te geven in het onderwijs; dit zou in de vorm van mediawijsheid kunnen. Hierdoor zouden jongeren beter kunnen herkennen wat nepnieuws is en niet. Ze leren dan om bewust en kritisch om te gaan met informatiebronnen. Ook het kunnen beoordelen op betrouwbaarheid van een bron is erg belangrijk. Dit alles zou ervoor kunnen zorgen dat het onderscheiden van nepnieuws en echt nieuws een stuk makkelijker wordt en dat er dus ook minder nepnieuws wordt verspreid zonder dat je het zelf doorhebt. Je gaat er dan natuurlijk van uit dat de makers van het lesmateriaal verstand hebben van de technieken achter nepnieuws, die we in dit hoofdstuk besproken hebben. Er is gelukkig genoeg (wetenschappelijke) literatuur om zulk lesmateriaal op te baseren. Met lessen bereik je helaas wel alleen jongeren die momenteel een opleiding volgen. Daarmee mis je dus het grootste deel van de bevolking. Om die mensen toch te bereiken zouden campagnes vanuit de overheid praktisch zijn.
Dus in het kort, er zijn verschillende manieren om nepnieuws te kunnen herkennen. Echter blijft dit erg moeilijk aangezien nepnieuws zich blijft ontwikkelen. Er moeten dus tegenmaatregelen genomen worden, echter is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Zo zijn er genoeg ideeën maar is het erg moeilijk om deze ideeën ook daadwerkelijk in de praktijk toe te passen. Daarnaast komen er bij sommige mogelijke oplossingen ethische dilemma’s bij kijken, zoals bij de vraag of het modereren door de overheid van alles wat het internet opgaat censuur is of niet.
Samenvattend hebben we gezien dat nepnieuws foute of misleidende uitspraken zijn die als nieuws worden gepresenteerd. Het kan verschillende vormen aannemen, zoals pseudo-nieuws, propaganda of yellow journalism, maar of ze wel of niet als nepnieuws gezien kunnen worden is ter discussie.
Nepnieuws kan erg overtuigend overkomen omdat het gebruikmaakt van allemaal technieken die op onze psychologie inspelen, zoals confirmation bias, myside bias, negativity/positivity bias, het feit dat mensen meestal niet zo goed opletten als ze social media lezen en onbewuste signalen (credibility boosters).
Nepnieuws wordt vervolgens door mensen verspreid via social media om verschillende redenen. Dit kunnen politieke doeleinden zijn, maar ook uit de hand gelopen grappen of financiële redenen. Verder kan je nepnieuws ook als een vorm van roddel zien, waarbij het voor de maker vooral sociale waarde heeft. Daarnaast verspreidt nepnieuws zich sneller omdat het meer aandacht krijgt dan echt nieuws. Ook is het voor de platformen heel erg lucratief, aangezien ze hun geld verdienen met de aandacht van de gebruiker.
Tot slot hebben we gezien dat het tegengaan van nepnieuws kan door technologieën zoals AI in te zetten. Ook proberen de platformen de effecten terug te dringen door bijvoorbeeld waarschuwingen te laten zien, en is er wetgeving vanuit de overheid die nepnieuws illegaal maakt. Daarnaast hebben we ook verschillende manieren om nepnieuws te herkennen gepresenteerd, zoals het controleren van de bron, publicatiedatum, belangen van de auteur en taalgebruik.
Helaas bleek dat het terugdringen van nepnieuws door AI en algoritmes niet zo effectief is omdat een computer geen besef van waarheid heeft. Ook moderatie bleek kansloos: er wordt zo verschrikkelijk veel content geproduceerd op het internet, dat het checken van alles gewoonweg onmogelijk zou zijn. Wetgeving zou praktisch zijn, maar het is een vorm van symptoombestrijding: het onderliggende probleem is hoe social media werkt, en de kans is klein dat daarover goede wetten komen. Daarnaast heeft ook de overheid niet de middelen om het volledige internet te modereren. Daarbovenop komt dat dit ook misbruikt kan worden om censuur te plegen.
Onze conclusie is daarom dat de meest veelbelovende manier voor het tegengaan van nepnieuws op de korte termijn het aanbieden van onderwijs en het organiseren van campagnes met betrekking tot mediawijsheid is, en dat er op lange termijn betere wetgeving die aandacht-gebaseerde algoritmes verbiedt moet komen.
Er zijn een aantal dingen die nog uitgediept zouden kunnen worden in een vervolgstuk. Die staan hieronder beschreven.
Dit stuk gaat ervan uit dat de lezer bekend is met nepnieuws en daarom weet welke maatschappelijke gevolgen het kan hebben. We leggen namelijk niet uit waarom nepnieuws slecht is. We zouden dit wel kunnen doen, en kunnen onderbouwen met voorbeelden:
Daarnaast is nepnieuws natuurlijk ook verschrikkelijk nadelig omdat het normale discussies onmogelijk maakt. Daar zouden we ook nog op in kunnen gaan. We leven tegenwoordig in een wereld waarin iedereen zijn eigen feiten hanteert. Je kan geen normaal gesprek hebben als je het niet eens kan worden over wat waar is. Wat is de waarde van waarheid als iedereen toch zijn eigen waarheid kan hebben?
Een ander interessant aspect van nepnieuws (maar eigenlijk ook social media in het algemeen), dat we niet behandeld hebben, is wie er nou precies verantwoordelijk is als er reële maatschappelijke gevolgen (zoals hierboven beschreven) zijn.
Cegarra-Navarro, J-G., Bolisani, E., & Cepeda-Carrión, G. (2022). Linking good counter-knowledge with bad counter knowledge: the impact of evasive knowledge hiding and defensive reasoning. Journal of knowledge management, 26(8). 2038-2060.
Baccarella, CV., Wagner, TF., Kietzmann, JH., & McCarthy, IP. (2018). Social media? It’s serious! Understanding the dark side of social media. European Management Journal, 36(4). 431-438.
Bourbon, B., & Murimi, R. (2021). The Gossip Economy of Online Social Media. Workshop on Opinions, Intentions, Freedom of Expression,…, and Other Human Aspects of Misinformation Online, Geraadpleegd van https://events.kmi.open.ac.uk/misinformation/
Gelfert, A. (2018). Fake News: A Definition. Informal Logic, 38(1). 84-117. Geraadpleegd van https://www.erudit.org/en/journals/informallogic/2018-v38-n1-informallogic04379/1057034ar/
Hopp, T., Ferrucci, P., & Vargo, CJ. (2020). Why Do People Share Ideologically Extreme, False, and Misleading Content on Social Media? Human Communication Research, 33(3). 357-384.
Meer, E. (2021, 30 juni). Nepnieuws op het internet. Geraadpleegd op 27 mei 2023, van http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=155164
Ohlheiser, A. (2016, 18 november). This is how Facebook’s fake-news writers make money. Geraadpleegd op 27 mei 2023, van https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2016/11/18/this-is-how-the-internets-fake-news-writers-make-money/
Packet, S., & Clarysse, M. (2018, 30 juni). Fake news, een stevige boterham. Hapklaar voor de les Nederlands? Geraadpleegd op 27 mei 2023, van https://www.scriptieprijs.be/sites/default/files/thesis/2018-10/FINAL%20BAP.pdf
Pennycook, G., & Rand, D. (2021). The Psychology of Fake News. Trends in Cognitive Sciences, 25(5). 388-402.
Shearer, E., & Matsa, KE. (2018). News Use Across Social Media Platforms 2018. (Pew Research Center, Washington, D.C.). Geraardpleegd van https://www.pewresearch.org/journalism/wp-content/uploads/sites/8/2018/09/PJ_2018.09.10_social-media-news_FINAL.pdf
Sitskoorn, M. (z.d). Waarom Geloven We Nepnieuws? Geraadpleegd op 28 May 2023, van https://www.isdatechtzo.nl/waarom-geloven-we-nepnieuws/jouw-brein-en-nepnieuws/hoe-werkt-het-bij-onszelf/
T. (2022, 30 March). Waarom geloven mensen steeds vaker fake news en misinformatie? Deze 5 psychologische biases verklaren het. Geraadpleegd op 28 May 2023, van https://www.unravelbehavior.com/blog/waarom-geloven-mensen-steeds-vaker-fake-news-en-misinformatie-deze-5-psychologische-biases-verklaren-het
Wang, C. (2020). Fake News and Related Concepts: Definitions and Recent Research Development. Contemporary Management Research, 16(3). 145-174.
Waytz, A. (2017, 6 maart). The Psychology Behind Fake News. Geraadpleegd op 28 mei 2023, van https://insight.kellogg.northwestern.edu/article/the-psychology-behind-fake-news
Vleeschauwer, A. (2018, 30 juni). Detectie van fake news, een experiment. Geraadpleegd op 27 mei 2023, van https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/480/565/RUG01-002480565_2018_0001_AC.pdf
Zeldman, J. (2019, 11 april). Nothing Fails Like Success. Geraadpleegd op 27 mei 2023, van https://alistapart.com/article/nothing-fails-like-success/